Festival Vocallis

De overgang van de negentiende naar de twintigste eeuw is in Europa een periode van ongeziene omwentelingen in alle geledingen van de maatschappij. Ook in de kunsten veroorzaakt deze koortsachtige polsslag van de tijd, die uiteindelijk tot de Eerste Wereldoorlog zou leiden, een stroom van hernieuwde inspiratie. De oude, versleten idealen van de romantiek worden beetje bij beetje losgelaten, het is de hoogste tijd om nieuwe, frisse paden te bewandelen. Dat die paden zeer uiteenlopende bestemmingen hebben mag ons niet verbazen, de Europese leidende culturen vullen de noodzaak aan verandering op hun eigen cultureel representatieve manier in.

In muziekhoofdstad Wenen zijn de omwentelingen misschien wel het meest tastbaar. Ook daar heeft de revolutionaire tijdsgeest de kunstwereld in zijn greep. Toonaangevende beeldende kunstenaars, architecten en dichters zijn ervan overtuigd dat er een radicale breuk met het verleden moet worden bewerkstelligd. In de stad rijzen prachtige Jugendstilpaleizen op, Gustav Klimt en de Wiener Secession maken furore, een modernistische onderstroom maakt zich meester van de kosmopolitische metropool.

De jonge Arnold Schönberg ondergaat dezelfde invloeden en beschouwt het als zijn taak om de Duitse muziektraditie van Wagner en Brahms samen te vatten en vanuit deze synthese een fundamenteel nieuwe taal te onwikkelen. Hij is ervan overtuigd dat de oude uitdrukkingsvormen, inclusief het tonale systeem, tot op de draad versleten zijn, het pad dreigt dood te gaan lopen.

Schönbergs synthese van de Duitse romantische muziek komt, naast de gigantische Gurrelieder, sterk tot uiting in het symphonische gedicht ‘Verklärte Nacht’. Dit vierde opusnummer uit 1899 is door zijn literaire oorsprong en zijn hyperemotionele inhoud misschien wel het populairste werk uit Schönbergs oeuvre. Het gelijknamige gedicht uit de bundel ‘Weib und Welt’ van Richard Dehmel is een poëtische weergave van een dialoog waarin een vrouw haar geliefde bekent een kind te verwach-ten van een andere man. Tijdens het fin-de-siècle in Wenen waren zulke thema’s die zinspeelden op Freuds ‘eros en thanatos’-theorie bijzonder modieus.