Bingewatchen in het theater

Guy Cassiers woont nog steeds in Antwerpen waar hij het Toneelhuis tussen 2006 en 2022 tot een belangrijk theaterensemble maakte. Sinds hij er weg is en als gastregisseur werkt, vertoeft hij meer in het buitenland dan in België. In Nederland bijvoorbeeld, waar hij bij Internationaal Theater Amsterdam (ITA) de Lehman Trilogy regisseert. ‘Ik ben ook wel blij, moet ik eerlijk zeggen, dat ik nu niet meer de verantwoordelijkheid draag van een groot huis. Waar je toch steeds middelen moet zoeken of rekening moet houden met de politieke situatie of een crisis. Dat heb ik wel een beetje gehad. Dat ik ja kan zeggen tegen ITA, is een geweldig cadeau.’ Waarbij we meteen maar aantekenen dat Cassiers niet voor het eerst in Amsterdam regisseert, denk aan De welwillenden naar het boek van Jonathan Littell of Hamlet vs Hamlet – Shakespeare volgens schrijver Tom Lanoye.

Vaker nam hij boeken van literaire grootheden (Joseph Conrad, Julian Barnes, Alexander Poesjkin, Jeroen Brouwers, Robert Musil) als uitgangspunt, steeds meer met buitengewone aandacht voor politieke geschiedenis en macht. In de Lehman Trilogy gaat het om een toneelstuk van Stefano Massini dat hij zelf bewerkte tot een roman en dat Cassiers terug bracht naar de oorspronkelijke vorm. 

Voor boeken en theater van gewicht en volume heeft Cassiers nooit zijn hand omgedraaid. 
‘Ja, ik hou van een zeker marathongehalte in voorstellingen.’ 
Hoe dan ook, de Lehman Trilogy past in zijn oeuvre. Die gaat over opkomst, bloei en ondergang van een investeringsbank. En vertelt ook de ongelofelijke geschiedenis van de joodse familie Lehman. Ze kwamen met een koffertje naar de Verenigde Staten en bouwden een waanzinnig financieel imperium op. 

Cassiers: ’Ik weet niet zoveel van het bankwezen af, maar door de generositeit van het boek, kon ik alles volgen. En kreeg ik een heldere kijk van binnenuit in een wereld waar ik altijd een beetje dubbel gevoel over heb gehad. Afgezien van het geld is Lehman een sturende factor geweest binnen het Amerikaanse denken en de Amerikaanse identiteit. Die ook van invloed is op ons dagelijks leven hier. Dat realiseerde ik me in het boek en ik vond het heel belangrijk om dat te delen met het publiek.’

Henry Lehman verruilde in 1844 Beieren voor Alabama in de hoop op een beter bestaan. ‘In het begin zie je nog de wil om iets te betekenen voor de maatschappij’, zegt Cassiers. ‘Gaandeweg merk je dat het alleen nog maar om het geld gaat. De financiële wereld wordt steeds complexer en abstracter en komt los te staan van enige vorm van menselijkheid. Daar proberen we het publiek in mee te trekken. Maar omdat het om drie generaties van een familie gaat, heb je wel wat tijd nodig natuurlijk.’

De voorstelling duurt drie uur en half uur, inclusief pauzes. De eerste uitvoeringen waren in ITA’s thuisstad Amsterdam. ‘Niemand die de voorstelling heeft bijgewoond, heeft me achteraf gezegd dat het toch een beetje lang is. Integendeel, je begeeft je in een soort rollercoaster die zowel de personages op de scéne als het publiek meeneemt in snel op elkaar volgende scenes. Een soort ‘fast forward’ vanuit het verleden naar het hier en nu.’  

De Lehman Trilogy eindigt officieel natuurlijk bij de crash in 2008 waar Lehman Brothers failliet gaat hetgeen een wereldwijde crisis op de financiële markt veroorzaakt. Het boek baseert zich op de feiten, de dialogen zijn fictie. Cassiers legt in zijn toneelbewerking bloot hoe de geschiedenis zich herhaalt na de beurskrach van 1929 toen de aandelenkoersen op Wallstreet instortten. ‘Als je zo groot en succesvol bent, dan ligt het gevaar op de loer dat je denkt dat je too big to fail bent. Daardoor permitteerden de broers Lehman zich dingen die compleet ongehoord zijn.’

Die grootheidswaanzin noemt Cassiers even onvoorstelbaar als fascinerend. ‘Hoe ze het geld van burgers en cliënten die hun geld in vertrouwen geven aan de bank verkwanselen, puur voor het eigen gewin. Dat is van een immoraliteit die je niet voor mogelijk houdt.’ 
Alleen al in de eerste maanden van 2018 verliest de bank 6 miljard dollar en denkt dat de overheid hun wel tegemoet zal komen om een economische crash te voorkomen. Veel banken komen er mee weg, Lehman dus niet. Cassiers: ‘En zo denken ze nog steeds, vermoed ik. Deze voorstelling is een soort fabel van het moderne denken, maar gestoeld op feiten.’ 

Volgens Guy Cassiers bevraagt de voorstelling niet alleen de immoraliteit van het economische denken maar verheldert deze ook een hoop zaken waar we maar weinig grip op krijgen. ‘En tegelijk is het, en dat is het mooie van het verhaal, een familietragedie. Een soap over generaties. Die conflicten maken het verhaal op een heel amusante manier herkenbaar. Niet iedereen zit in het bankwezen, maar iedereen maakt in zijn familie wel iets mee. Hoe men alles voor de familie wil doen maar toch telkens in conflicten sukkelt waar men moeilijk uit geraakt.’
 
Cassiers staat bekend om zijn liefde voor video en muziek, maar hier spelen de acteurs een belangrijke rol. De cast is relatief klein met grote namen als Gijs Scholten van Aschat, Chris Nietvelt, Hélène Devos, Aus Greidanus jr., Maria Kraakman en Jesse Mensah bij wie hij allemaal een beroep doet op hun virtuositeit. Ze spelen allemaal één hoofdpersonage dat centraal staat in een bepaalde periode van de Amerikaanse geschiedenis. 

Ligt een familieklucht niet op de loer als het vooral om de inhoud gaat? ‘Dat is de kwaliteit van het stuk. Elk scènetje is niet langer dan een drie, vier minuten, dus zelfs de vorm waarin het stuk geschreven is, bouwt voort op wat we van televisie of Netflix kennen. Via de humor die we vonden in de teksten, komen we toch bij belangrijke thema's die allesbehalve humoristisch zijn. Dat was de moeilijke balans.’ 

‘Het is heel spannend om te zien hoe die gewone kleine mensen, waar je je heel goed mee kan identificeren, met de dingen omgaan. Ze proberen te overleven in een samenleving die niet altijd open staat voor migranten. Heel herkenbaar natuurlijk. Ook zij proberen met weinig middelen iets op te bouwen waar hun familie van mee kan profiteren.’ 

Vanwege de duur van de voorstelling en de snelheid waarmee de scénes elkaar opvolgen, maakte acteur Aus Greidanus jr. al gewag van bingewatchen in het theater. Vindt hij dat een compliment? ‘De voorstelling gebruikt veel filmische technieken, geluid en video maar het is en blijft een vertelling. We kunnen zo geschiedkundige referenties aanreiken die niet in het stuk of in het boek aanwezig zijn. Want het boek volgt vooral de innerlijke wereld van die familie. Neem de slavernij. We vonden het wel nodig die binnen de voorstelling een plek te geven.’

Wat is de mooiste reactie die hij heeft gekregen tot zover? ‘Dit was de eerste voorstelling die ik maakte na mijn Toneelhuisperiode. Op de première was er een clubje mensen van het Toneelhuis. En ik moet zeggen dat dat me heel veel vreugde deed. Hoe blij zij waren met datgene wat ik níet met hen gemaakt had, maar waar ze mij wel in bleven herkennen. Want zestien jaar Toneelhuis, dat is wat hè, dat is een familie die je achterlaat.’